در دنیای پرسرعت و استرس‌زای امروز، چاقی به یکی از نگرانی‌های مهم بهداشت عمومی تبدیل شده است. هرچند عوامل زیادی از جمله رژیم غذایی، سبک زندگی، ژنتیک و وضعیت هورمونی در افزایش وزن نقش دارند، اما در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به نقشی که میکروبیوتای روده در کنترل وزن بازی می‌کند، جلب شده است. یکی از مؤلفه‌های کلیدی در این زمینه، «پروبیوتیک‌ها» هستند — میکروارگانیسم‌های زنده‌ای که با مصرف آن‌ها ممکن است بتوان به تعادل فلور میکروبی روده کمک کرد.
اما سؤال مهم اینجاست: آیا واقعاً پروبیوتیک‌ها می‌توانند به کاهش وزن و پیشگیری از چاقی کمک کنند؟ در این مقاله، نگاهی دقیق به یافته‌های علمی در این زمینه خواهیم انداخت و بررسی می‌کنیم که چگونه ممکن است مصرف پروبیوتیک‌ها در کنترل وزن مؤثر باشد یا نباشد.
میکروبیوتای روده: بازیگر پنهان در تنظیم انرژی بدن
در بدن انسان، تریلیون‌ها میکروارگانیسم زندگی می‌کنند که بخش عمده‌ای از آن‌ها در روده ساکن هستند. این میکروبیوتا نه‌تنها در گوارش غذا و سنتز ویتامین‌ها نقش دارد، بلکه بر استخراج انرژی از غذا، تنظیم سیستم ایمنی و حتی رفتار تأثیرگذار است. تحقیقات حیوانی نشان داده‌اند که میکروبیوتای روده می‌توانند میزان انرژی استخراج‌شده از غذا را تغییر دهند و در ذخیره‌سازی چربی و اشتها نیز نقش داشته باشند.
برای مثال، در مطالعات روی موش‌ها مشاهده شده است که تغییر ترکیب میکروبیوتا می‌تواند باعث افزایش وزن یا کاهش آن شود — حتی زمانی که کالری دریافتی یکسان باشد. اما هنوز معلوم نیست که این نتایج تا چه حد به انسان قابل تعمیم هستند.
پروبیوتیک‌ها چیستند و چگونه ممکن است بر وزن اثر بگذارند؟
پروبیوتیک‌ها باکتری‌های مفیدی هستند که معمولاً در مواد غذایی تخمیر شده مانند ماست، کفیر، شیر تخمیر شده یا مکمل‌های غذایی یافت می‌شوند. آن‌ها ممکن است با تنظیم تعادل باکتری‌های مفید و مضر روده، تولید اسیدهای چرب زنجیره کوتاه، بهبود نفوذپذیری روده و کاهش التهاب، به عملکرد متابولیکی بهتر بدن کمک کنند. این مکانیسم‌ها در مجموع می‌توانند تأثیری بالقوه در کاهش چربی بدن و بهبود شاخص‌های مرتبط با چاقی داشته باشند.
شواهد علمی: نتایج امیدوارکننده یا متناقض؟
مطالعات بالینی زیادی تأثیر پروبیوتیک‌ها بر وزن بدن را بررسی کرده‌اند، اما نتایج آن‌ها همیشه یکسان نبوده‌اند.
در یک مطالعه دوازده‌هفته‌ای روی 210 فرد با چربی احشایی بالا، مشخص شد افرادی که روزانه شیر تخمیر شده حاوی لاکتوباسیلوس گاسری مصرف کرده بودند، کاهش قابل توجهی در چربی شکمی، شاخص توده بدنی و دور کمر تجربه کردند.
از سوی دیگر، در مطالعه‌ای دیگر که شرکت‌کنندگان به مدت 24 هفته از مکمل لاکتوباسیلوس رامنوسوس همراه با رژیم غذایی کم‌کالری استفاده کردند، کاهش وزن معناداری مشاهده نشد، هرچند در گروه زنان تأثیر مثبتی گزارش شد.
نتایج متاآنالیزها: کاهش‌های جزئی اما قابل‌توجه
برای درک بهتر تأثیر پروبیوتیک‌ها، محققان چندین مرور سیستماتیک و متاآنالیز انجام داده‌اند که نتایج آن‌ها به صورت زیر خلاصه می‌شود:
• در یک متاآنالیز ۱۴ کارآزمایی، مشخص شد که مصرف پروبیوتیک‌ها در بزرگسالان میانگین کاهش ۰.۵۴ کیلوگرم وزن به همراه داشته، اما در کودکان باعث افزایش جزئی وزن شده و در نوزادان تغییر قابل‌توجهی دیده نشده است.
• در بررسی‌ای دیگر، شرکت‌کنندگانی که مکمل‌های پروبیوتیکی مصرف کرده بودند، کاهش کمی در وزن (۰.۶ کیلوگرم) و درصد چربی بدن (۰.۶٪) تجربه کردند.
• یک بررسی اخیرتر، شامل ۱۹ مطالعه، نشان داد که مصرف پروبیوتیک یا سین‌بیوتیک‌ها ممکن است دور کمر را به میزان ۰.۸۲ سانتی‌متر کاهش دهد، اما تأثیری بر وزن بدن یا شاخص توده بدنی نداشت.
در مجموع، اگرچه بعضی مطالعات نتایج مثبتی نشان داده‌اند، اما تأثیرات مشاهده‌شده اغلب کوچک و از نظر بالینی محدود بوده‌اند.
چرا نتایج متناقض است؟
عوامل متعددی می‌توانند در بروز این نتایج متناقض نقش داشته باشند، از جمله:
• نوع و سویه پروبیوتیک مصرف‌شده (مثلاً لاکتوباسیلوس گاسری در مقابل بیفیدوباکتریوم)
• دوز مصرفی
• مدت‌زمان استفاده (چند هفته تا چند ماه)
• مشخصات فردی شرکت‌کنندگان (جنس، سن، وزن اولیه، سطح فعالیت بدنی و وضعیت متابولیکی)
بنابراین، نمی‌توان یک نسخه‌ی یکسان برای همه تجویز کرد و باید هر مورد را به طور جداگانه بررسی نمود.
پروبیوتیک‌ها برای کاهش وزن: امید یا توهم؟
با توجه به شواهد فعلی، می‌توان گفت که پروبیوتیک‌ها می‌توانند به عنوان مکملی کم‌ریسک و پشتیبان در کنار سایر اقدامات مانند رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم و خواب کافی در مدیریت وزن مؤثر باشند. اما نباید آن‌ها را جایگزینی برای روش‌های اساسی کاهش وزن دانست.
همچنین، پروبیوتیک‌ها ممکن است برای گروه‌های خاصی مانند زنان، افراد مبتلا به اختلالات گوارشی یا کسانی که تحت درمان‌های آنتی‌بیوتیکی قرار دارند، مفیدتر باشند.
جمع‌بندی
در حالی که ایده‌ی استفاده از باکتری‌های خوب برای کاهش وزن جذاب است، اما شواهد علمی فعلی نشان می‌دهد که تأثیر پروبیوتیک‌ها بر وزن بدن معمولاً خفیف و وابسته به شرایط خاص است. اگرچه مصرف منظم مواد غذایی حاوی پروبیوتیک مانند ماست و کفیر می‌تواند برای سلامت عمومی روده مفید باشد، اما نباید انتظار کاهش وزن چشمگیر تنها با اتکا به این مکمل‌ها داشت.
تحقیقات بیشتری لازم است تا مشخص شود کدام سویه‌های پروبیوتیک، در چه دوزی و برای چه افرادی بیشترین تأثیر را دارند. تا آن زمان، استفاده از پروبیوتیک‌ها می‌تواند بخشی از یک سبک زندگی سالم و متعادل باشد، نه راه‌حل معجزه‌آسا.
محصولات پیشنهادی نکسوفید
